تفسير مشيّت‏

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 111

اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِمَشِيَّتِكَ كُلِّها

وَ كُلُّ مَشِيَّتِكَ ماضِيَةٌ؛

اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ مَشِيَّتِكَ بِامْضاها.

تفسير ادبى‏

«مشيت» از نظر لغت به معناى «اراده» است. از حضرت رضا عليه السلام روايت داريم كه فرموده‏اند: «ابداع، مشيّت و اراده، يك معنا دارند.»[1] اكثر استعمال «مشيت» در «اراده‏اى» است كه در مقام ذات ربوبى باشد و معمولًا «اراده» براى ذات پروردگار عالم در مقام فعل و اسماى فعل استعمال مى‏شود؛ توضيح اين كه اراده مثل علم، قدرت و ساير صفات جمال است، و مراتبى دارد:

1) مرتبه ذات مقدس خدا كه اراده در مرتبه ذات عين ذات ربوبى است؛

2) مرتبه اسما و صفات كه از صفات جمال شمرده شده است؛

3) مرتبه فعل كه از صفات فعل محسوب مى‏شود.

به اعتبار مراتب اول و دوم، اراده، قديم و عين ذات است و به اعتبار مرتبه سوم، اراده، حادث و از صفات افعال است، بنابراين بين روايات و گفته‏ها جمع مى‏شود كه‏

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 112

آيا اراده حادث است يا قديم؟ آيا اراده عين ذات است يا نه؟

اراده‏اى كه «مشيت» نام دارد قديم و عين ذات ربوبى است، و اراده‏اى كه مربوط به ايجاد و صفت فعل است، حادث مى‏باشد.

شرح عرفانى‏

كسى كه در خانه خدا مى‏رود وقتى كه به اراده حق‏تعالى در مقام ذات و صفات، توجه كند، مى‏گويد:

«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ مَشِيَّتِكَ بِامْضاها؛

اى خدا! در خانه‏ات آمده‏ام، به مشيت و اراده تو نظر دارم، و تو را به امضا شده‏ترين مشيت‏هايت قسم مى‏دهم؛ يعنى تو را به ذات مقدست كه مشيت عين ذات اوست، قسم مى‏دهم.»

وقتى كه توجه كند كه همه صفات جمال و جلال عين ذات اوست، مى‏گويد:

«وَ كُلُّ مَشِيَّتِكَ ماضِيَة؛

خدا! در عالم هستى چيزى نيست به جز يك چيز و آن توئى، همه اسما و از جمله مشيت تو عين ذات توست.»

«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِمَشِيَّتِكَ كُلِّها؛

اى خدا! به درخانه‏ات آمده‏ام، تو را به همه مشيت‏هايت قسم مى‏دهم؛ يعنى خدايا! به درخانه‏ات آمده‏ام، و تو را به ذات مقدست قسم مى‏دهم.»

عارف وقتى به مقام فعل، موجودات و فيض مقدس توجه كند، مى‏گويد:

«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ مَشِيَّتِكَ بِامْضاها؛

خدايا! به درخانه‏ات آمده‏ام، به آن اراده‏اى كه موجودات به واسطه آن موجود شده‏اند، و به امضا شده‏ترين آن اراده‏ها تو را قسم مى‏دهم، يعنى تو را به واسطه فيض‏ات، به حقيقت محمدى صلى الله عليه و آله قسم مى‏دهم.»

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 113

هنگامى كه در نظرش فيض مقدس و اراده حق تبارك و تعالى بسيط باشد، مى‏گويد:

«وَ كُلُّ مَشِيَّتِكَ ماضِيَة؛

«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِمَشِيَّتِكَ كُلِّها؛

اى خدا! به در خانه‏ات آمده‏ام، يك مشيت و اراده بيشتر نيست، تو را به آن اراده و مشيت‏ات قسم مى‏دهم، يعنى اى خدا! تو را به رحمت واسعه و «كن» رحمانى‏ات قسم مى‏دهم.»

درس ولايى‏

عارف وقتى توجه كند كه اهل‏بيت عليهم السلام مشيت خدايند، چنان كه در روايات و زيارتشان مى‏خوانيم، مى‏گويد:

«اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ مِنْ مَشِيَّتِكَ بِامْضاها؛

خدايا! به درخانه‏ات آمده‏ام، چهارده معصوم عليهم السلام را آورده‏ام، تو را به امضا شده‏ترين مشيت‏هايت، يعنى به حقيقت احمدى صلى الله عليه و آله قسم مى‏دهم.»

عارف زمانى كه متوجه مى‏شود همه آن‏ها يك مشيت‏اند، به حقيقت و بساطت وجودى آن‏ها نظر مى‏كند و مى‏گويد:

«وَ كُلُّ مَشِيَّتِكَ ماضِيَة؛

اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ بِمَشِيَّتِكَ كُلِّها؛

اى خدا! به درخانه‏ات آمده‏ام، به آن مشيت بسيط و نور واحدت تو را قسم مى‏دهم؛ يعنى خدايا! چهارده معصوم را آورده‏ام، تو را به آن چهارده معصوم قسم مى‏دهم.»

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 114

تذكر اخلاقى‏

شرط عبوديت، تسليم و رضا در مقابل اراده خداست. انسان وقتى بنده حقيقى است كه در مقابل اراده تكوينى و تشريعى خدا تسليم و راضى باشد. قرآن مى‏فرمايد:

«وَ مَنْ يُسلِمْ وَجْهَهُ الَى اللَّهِ وَ هُوَ مُحسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِاْلعُرْوَةِ الْوُثْقى»؛[2] كسى كه در مقابل خدا و اراده تكوينى و تشريعى‏اش [يعنى اوامر و نواهى‏اش‏] تسليم باشد و كارهاى نيكو انجام دهد و آدم محسنى باشد، چنين كسى به عروةالوثقاى الهى چنگ‏زده است.

انسان در حال تسليم و رضا بسيارى از صفات رذيله را از بين مى‏برد و صفات خوب را جايگزين مى‏كند:

«بَلى مَنْ اسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ اجْرُهُ عِنْدَ رَبّه وَلاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاهُمْ يَحْزَنُون»؛[3] اگر كسى در مقابل خدا تسليم باشد علاوه بر اين كه اجرش پيش خداست، نه آن كه اجرش بهشت باشد ديگر در اين دنيا غم، غصه، دلهره و اضطراب خاطر ندارد، و از گذشته و آينده نگران نيست.

روح تسليم و تعبد

خوشا به حال كسى كه در مقابل اراده خدا؛ اراده تكوينى و تشريعى‏اش، روح تعبد دارد و در مقابل اراده تكوينى خدا مى‏گويد:

كسى كه در مقابل اراده تشريعى خدا، سرتسليم فرود بياورد همانندِ شخصى مى‏شود كه خدمت امام صادق عليه السلام آمد گفت:

«شما انار را دو نصف كنيد، اگر بفرماييد يك نصف حلال و نصف ديگر حرام است، من تسليم شما هستم؛ آن كه مى‏فرماييد حرام است اجتناب مى‏كنم و آن كه مى‏فرمائيد حلال است مى‏خورم.»

قرآن مى‏فرمايد اگر روح تعبد در انسان نباشد انسان، سفيه و نادان است:

«وَ مَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ ابْراهيمَ الّامَنْ سَفِه نَفْسَهُ»؛[5] كيست كه از روش حضرت ابراهيم اعراض كند جز اين كه ديوانه، احمق و سفيه باشد.

قرآن در جاى ديگر مى‏فرمايد:

«وَ لَقَدِ اصْطَفَيْناهُ فِى الدُّنْيا وَ انَّهُ فِى الاخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحينَ»؛[6] او (ابراهيم) از برگزيده‏ها بود؛ در دنيا برگزيده و امام بود، و در آخرت برگزيده و صالح است.

- چرا؟

- چون روح تسليم داشت:

«اذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ اسْلِمْ. قال اسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَميِنَ»؛[7] از نظر تكوين به او (ابراهيم) گفتيم در مقابل ما تسليم باش. گفت: خدايا! دلم در مقابل تو تسليم است و روح تعبد دارم.

خداوند روح تعبد وى را در سوره صافات، چنين تعيين مى‏كند:

«فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْىَ قالَ يا بُنَىَّ انّى ارى‏ فِى الْمَنامِ انّى اذْبَحُكَ فَانْظُرْ ما ذاتَرى‏ قالَ يا ابَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنى ان‏شاءَاللَّهُ مِنَ الصّابِرينَ»؛[8] و وقتى كه [ابراهيم‏] با او [اسماعيل‏] به‏

آفاق نيايش تفسيردعاى سحر، ص: 116

جايگاه «سَعى» رسيد، گفت: اى پسرك من، من در خواب چنين مى‏بينم كه تو را سرمى بُرم، پس ببين چه به نظرت مى‏آيد؟ گفت: اى پدرم، آن چه را مأمورى انجام ده، ان‏شاءاللَّه مرا از شكيبايان خواهى يافت.

دل‏خوشىِ انسان در دنيا

اگر انسان بخواهد در دنيا خوش باشد و دل پاك بيابد بايد در تكوين و تشريع روح تعبّد داشته باشد. بسيارى از مصيبت‏ها، يأس‏ها و بدعت هايى كه براى انسان به وجود مى‏آيد، به سبب عدم روح تعبد است.

يك تقاضا

از همه، به ويژه جوان‏هاى عزيز، تقاضا دارم كه از خداوند حال تسليم و رضا در تكوين، و تعبد در تشريع را بخواهيد.